PESQUISAS NAS ORIXES DO MITO DE TRISTÁN E ISEU

                                       Tristán sei ben que non amou a Iseu
                                 tanto como eu vos amo; isto certo sei eu.
                                           
                                  Rei don Denís de Portugal (1279-1325)


      Filla do rei Gormón de Irlanda, a illa dos lagos grises e das verdes lombas, Iseu a Loira, escoitara por primeira vez falar del cando tiña catorce anos. Tristán de Leonís era sobriño e ao mesmo tempo cabaleiro predilecto do rei Marc de Cornualla. Para libralo do ominoso tributo dos trescentos donceis e trescentas donzelas que, cada cinco anos, debía pagar a Irlanda, Tristán dera morte en combate a Morholt, tío de Iseu.

      Para pór fin ao longo enfrontamento entre os dous paises, o rei Marc decidiu solicitar a man de Iseu, para o que envión a Tristán coma portador da embaixada. Unha vez acordadas as núpcias, a nai de Iseu, experta en artes máxicas, entregoulle á serva da princesa un bebedizo coa indicación de que llo fixese tomar, tanto a ela como ao rei Marc, na noite de bodas, pois tal filtro faría que se amasen ata a morte.

       Na viaxe a Cornuala, un día de forte calor, e por erro, elles suministrado o bebedizo aos dous mozos, para que mitigasen a súa sede. E alí, a bordo da nave, ámanse por primeira vez e fican sometidos ao feitizo para toda a vida.

      Algún tempo despois, descubertas as súas relacións, Tristán ten que fuxir, mentres que a raíña é entregada aos leprosos para satisfaceren con ela o seu apetito sexual. Salvada máis tarde por Tristán, os dous namorados pasan tres anos vivindo ocultos e felices no Bosque de Morois.

       Sen embargo, arrepentido pola súa deslealdade, Tristán decide  devolverlle Iseu ao seu tío, marchando el despois a Gales, Normandía, España, Roma e Bretaña, onde pón a súa espada ao servicio de distintas causas. Neste último país, intima con Kaherdin, e coñece á súa irmá, Iseu, a das Brancas Mans, tan parecida ademais físicamente á raíña de Cornualla, que Tristán acaba por casar con ela.

       Mais o seu amor pola loira Iseu é tal que non chega a consumar o matrimonio e acaba por descubrir o seu segredo a Kaherdin. En varias ocasións viaxa á Cornualla para xacer coa súa amada, utilizando diferentes disfraces.

       A cerca do final da historia hai dúas versións. A máis primitiva fai morrer a Tristán na Bretaña, ferido por unha arma emponzoñada, a ollar o mar, mentres agarda a que o seu cuñado e amigo, Kaherdin, lle traia a Iseu a Loira, para salvalo con algún dos filtros que deprendera da súa nai

       A outra faino finar alcanzado pola espada emponzoñada do seu tío ao sorprendelo no leito coa raíña. Nambos casos Tristán morre por unha arma envelenada. E tamén coinciden os dous relatos en que Iseu falece, así mesmo, de amor, ao contemplar ao seu amado, sen vida, así coma nas manifestacións de dor realizadas polo rei Marc ao ser coñecedor  do feito e das circunstancias que motivaron aquela apaixonada infidelidade, de xeito que coma reparación, fai conducir aos seus cadáveres ao mosteiro de St. Sampson, onde os enterra con todas as honras.

      Coma remate cóntase tamén que, da tumba de Tristán xurdiu unha viña e sobre a de Iseu unha roseira, e que os dous arbustos, enlazados, representaron a perpetuación daqueles amores que non puidera separar a morte.

O FLORECEMENTO LITERARIO 

       A eclosión do tema que acabamos de resumir, produciuse na segunda mitade do século XII, tempo no que, nun curto espacio de anos, serían escritas as máis importantes obras que sobre él chegaron a nós.

       En primeiro lugar, "Le Roman de Tristan", un longo poema incompleto escrito por Béroul na Normandía, a cerca do que existe unha controvertida datación, que pode variar en más de corenta anos, segundo os eruditos, e ata a posibilidade aportada por algúns de que poida ser obra de dous autores diferentes. Con todo, o carácter arcaico da descrición da corte do rei Artur, e a técnica empregada, inclinan a pensar nunha redacción pròxima ao ano 1150.

       En anglo-normando escribiría Thomas o seu "Le Roman de Tristan", datable entre 1150 e 1170, composición máis culta e refinada que a anterior, da que nada máis que se conserva unha sexta parte.

       Arredor de 1170 escribiría en alemá Eihar von Ober, "Tristrant", a única composición daquel século sobre o tema, que se conserva completa.

       Como acontece en toda a chamada "Matéria de Bretaña", as tres obras que vimos de mencionar tratan o argumento partindo dunhas determinadas coordenadas e feitos básicos, que respectan, e o demais con enteira liberdade de creación, de xeito que os seus relatos, aínda que non se contradigan, resultan bastante diferentes.

      Parece ser que tamen existiron obras anteriores a estas sobre os amores de Tristán e Iseu, nas que puideron basearse estes tres autores. De feito hai alusións a contadores que os precederon, e os troveiros provenzais citaron moi cedo xa aos protagonistas da lenda. Así mesmo coñecemos a existencia dun poema "Del roi Marc et d'Yselt la Blonde", de Chretien de Troyes, e outro "Tristán" pertencente a La Chévre, totalmente perdidos.

       Básicamdente, pódese dicir que cantas obras e autores trataron sobre esta materia nos séculos seguintes, inspiráronse nos tres autores referidos, conservándose tamén composicións que o tratan só de xeito ocasional . Entre elas podemos citar a Marie de France, autora arredor de 1160 do "Lai du Chevrefeuille", "o "Lai da Madresilva"; a "Folie de Berna", escrita en normando sobre o poema de Beróul; a "Folie de Oxford", en anglo-normando baseado tanto en Beróul coma en Thomas; e o "Donnei des Amants", ou "Plática amorosa dos namorados", outro poema anglo-normando de fins do século XII. Así mesmo Gerbert de Montreuil, discípulo e continuador de Chrétien de Troyes, ocúpase brevemente da lenda.

       Mais, concretándonos ás obras integramente dedicadas a ela, temos que ocuparnos de "Tristan und Isolde", de Gottfried von Strassburg, e das dúas versións de "Tristan en Prose", aparecidas a finais do século XIII, que fixeron esquecer os poemas anteriores. Delas deriva a maior parte da "Tavola Ritonta", darredor de 1300, e os "Tristano Riccardiano", "Tristano de Viene", e o "Tristano Corsiniano", italianos.

       Nestas versións en prosa modifícanse xa os caracteres dos personaxes. Así, o rei Marc pasa a ser un home ruín, ben distinto do que figuraba nos primeiros poemas, polo que Tristán xa non sinte respeito nin remorso ningún por el.

       Pouco antes, no ano 1226, Frei Roberto escribira para o rei Haakon de Noruega a "Tristram Saga", que se conserva nos manuscritos islandeses, e arredor de 1300 aparecería "Sir Tristrem", en inglés.

       Lixeiramente posterior é o "Tristán" catalán, do que se conservan dous breves retallos. Arredor de 1342, ou 1343, aparece o "Tristán" castelán, conservándose tamén un manuscrito en aragonés do mesmo século.

       Sir Thomas Malory realizou na segunda metade do século XV o seu "Sir Tristrem of Lyones", que sería incluído polo seu editor, Caxton, na obra que de aquel publicou en 1485, baixo o título xeral de "Le Morte d'Arthur", na que ocupa os libros VIII ao XII. 

       Parece ser que, ademais, existiu tamén un "Tristán" servio, do que deriva a versión rusa de 1580. Mais perto xa dos nosos días, Richard Wagner, baseándose na obra de Gottfried von Strassburg, elaboraría o libreto da súa inmortal "Tristrand und Isolde".

       Recentemente (1984), Alicia Yllera, acaba de reelaborar a lenda con base ás redaccións de cantas obras se coñecen, presentándonos o mito nunca fermosa linguaxe, perfectamente asequible aos nosos tempos.

TRISTÁN E ISEO NA NOSA LITERATURA

       Posiblemente través da literatura provenzal, ou quizais do mundo das peregrinaxes a Compostela, a finais do século XII ou nos comezos da centuria seguinte, chegou á literatura galego-portuguesa a rica temática da "Materia de Bretaña". As máis antigas amostras da mesma son cinco "lais" que se coservan no Cancioneiro da Biblioteca Nacional de Lisboa. Porén convén non esquecer que, antes tamén da aparición dos mesmos, cara ao intre no que Béroul escribía o seu poema no ano 1150, é cando se data  a representación de Tristán na porta Francíxena de Compostela.

       Os nosos "lais" conteñen comentarios en prosa explicando a súa orixe, defínense coma traducións, e atribúense a diversos autores. E dous deles tratan de pasar nada menos que pola autoría do propio Tristán, que neles se autodenomina Don Tristán o Namorado. Hai tamén un terceiro "lais" que se refire a el. E convén lembrar tamén que nos diversos textos este esforzado cabaleiro pasa por ter sido, ademais de cazador, un habelencioso tanxedor de harpa e de cítara, así coma un grande compositor de "lais", que lle cantaba tanto ao seu tío o rei Marc como á sua amada Iseo.

       Coma referencia citemos aquí a súa angustiosa queixa, tirada dun destes "lais", mentres agardaba a morte nunha praia dea Bretaña:

                               Ca daquel día en que meu partí,

                               d`mha señor, e meu lume e meu bem,

                                porque o fiz, a morrer me convén

                                poys vivi tanto, sen tornar aly,

                                hu ela he. Sse por en sanhor tal,

                                filhou de mim e me ssa merçee ffal,

                                ay eu cativo! Error (he) que nacy.

       A difusión da Materia de Bretaña no noso entorno, acentuaríase despois da metade do século XII, e xa non decaería ata o século XVI. Así, arredor do ano 1270, o rei Afonso X o Sábio, que tamén fala de "lais" comparábase nos seus amores co propio Tristán, a quen cita, xunto con outros personaxes do Ciclo, en varias das súas "Cantigas de Santa María". Poucos anos despois, o seu neto Don Denís de Portugal, afirmaba que Tristán non chegara a amar a Iseo tanto coma el amaba á súa dona. É dicir, a Isabel de Aragón, A Rainha Santa.

       Á marxe destas referencias, e outras, contidas nos rextos xerais que sobre a "Materia de Bretaña" xurdiron entre nós, existiu un "Libro de Tristán", do que nada máis que se conserva un longo retallo descuberto en 1928 por Manuel Serrano Sans. Inicialmente creeuse que pertencía a un "Libro de Lançarote do Lago". Mais, cando en 1962 o profesor Pensado Tomé fixo unha edición crítica acompañada dun estudo lingüísgtico, quedou claro que o retallo en cuestión pertencía ao "Libro de Tristán" antes citado. O estudo está publicado no numero XIV dos Anexos de "Cadernos de Estudos Galegos".

       O orixinal consérvase en pergamiño, e o manuscrito pertence paleográficamente a mediados do século XIV, o que nos ofrece unha data "post quem" para situar no tempo a elaboración desta obra na nosa fala.

       Recentísimamente Ricardo Carballo Calero (1) acaba de nos obsequiar cun delicado poema, cheo de sensibilidade, no que canta os laios, a dor, e tamén a oculta frustración dun dos personaxes do mito màis esquecido ata agora: Iseu a das Brancas Mans, a esposa abandoada de Tristán, levada ao altar polo seu parecido coa amada Iseu a Loira; a sufrida e silenciosa mantedora do segredo daquela non consumación do seu matrimonio. Nos seus versos, Carballo Calero respeita claramente a temática contida nos romances e reconstrúe con sutilieza a auténtica persoalidade da outra Iseu, a amada, demasiado enaltecida nas obras que a predederon:

                                        Ela nunca foi túa.
                                        Ela é só de si mesma.
                                        O seu riso triunfal
                                        enlouquece os guerreiros.

         As súa palabras coinciden coa elegante análise de Felipe Mellizo (2): "Tristán tíralle a muller ao seu rei e amigo Marc, a bela Isolda que, ademais é descrita por Malory cos detalles suficientes para que comprendamos que se trata dunha rapariga cunha voracidade xenital verdadeiramente preocupante".

        Tampouco se aparta do cerne do mito cando encara a presentida vinganza final da esposa ultraxada:

                                     Son Iseu a das Mans Brancas,
                                     que poderían agarimarte
                                     e curar as túas chagas.
                                     Mais ti amas as túas chagas e sonhas
                                     com que Iseu a Loira venha polo mar
                                     para verter nelas o bálsamo arelado.
                                     Mas has morrer na praia só, sem ela.
                                     Eu estarei so teu carom,
                                     Iseu das Brancas Mans.
                                     Mais ti non me verás,
                                     a sonhar com Iseu a Loira,
                                     que endejamais ha vir,
                                     que en Tintagil se senta
                                     nun sólio de falsai. 

COMA XURDIU O MITO.

       Tal coma coñecemos a lenda, aparece claramente influenciada. Así as velas brancas e negras da nave na que Kaherdin traía a Iseu, e a consecuencia de non as ter utilizado axeitadamente, lembran o mito grego de Teseo. O intento de Iseu de dar morte á súa serva Brangel, é o tema básico do conto de "Branca Neves", cuxa antigüidade dista moito de ser coñecida.

       Máis importantes aínda son as coincidencias coa novela persa "Wis e Ramin", escrita por Gurgáni entre os anos 1050 e 1055: Ramin pertence así mesmo a un país enemigo do de Wis, e é el mesmo quen a consigue para o rei, antes de se converter no seu amante. Tal coma Tristán matara ao tío de Iseu, Ramín matou ao pai de Wis. Wis e Ramín tamén son descubertos polo rei, e fuxen.

        Prodúcese, así mesmo, unha volta de Wis co seu esposo, e unha substitución no leito real de Wis pola súa nodriza, tal coma Iseu se fixera substituir por Brangel para ocultar a perda da súa virxinidade.

       Non é fácil negar canto o mito de Tristán e Iseu lle debe a Wis e Ramin e, posiblemente tamén á novela árabe "Qis e Lubna" na que o protagonista toma por esposa a unha muller que leva o nome da primeira. O que xa non resulta doadamente explicable é coma unha obra composta na Persia a mediados do século XI, era xa coiñecida no norte de Francia menos de cen anos despois.

       Cabe preguntarse entón se o mito de Tristán e Iseu non é máis que unha simple adaptación ou trasplabnte oriental á sociedade celta, adoviado con outras colleitas de diversa procedencia, coma acontece na maior parte da producción literaria medieval.

       Admito que a pregunta é suxerente e altamente preocupante, e que non hai outro xeito de a contestar que tratando de fazer unha pesquisa entre a vella literatura céltica das Illas Británicas, á procura dalgunha posible aclaración.

       Así, nas "Triadas" galesas, moi antigas, aínda que recollidas por escrito durante os séculos XIII e seguintes, atopamos que se fala de Drystam un porqueiro de March, que lle envía mensaxes a Essyllt. Filolóxicamente, Drystan e Essyllt, son Tristán e Iseu.

       Así mesmo, na coñecida novela galesa "Kulhwch e Olweb", escrita arredior do ano 1100, aparecen mencionadas as donas da corte do rei Artur, entre as que figuran "Essyllt Vinwen", Iseu a dos Beizos Brancos, e "Essyllt  Vingul", Iseu a dos Beizos Delgados.

       En "O soño de Rhonabuy", de comezoa do século XIII, March, esposo de Essyllt, figura entre os conselleiros do rei Artur, así coma Drystan, do que se fai a indicación de que era o amante de Essyllt.

       Así mesmo o "Libro Negro de Carmarthen" escrito sobre o ano 1150, ten citas de Drystan. E aparece tamén un Drust nos vellos textos irlandeses.

       Trátanse todas elas de referéncias vagas, aínda que reais, ás que se lles pode poñer a chata de que, por ter sido recollidas por escrito ao mesmo tempo, ou con posterioridade á aparicion dos poemas de Béroul e de Thomas, -os celtas preferiron sempre a transmisión oral da súa literatura-, cabe pensar que puideron ter sido retocadas no intre de ser recollidas. No seu favor digamos que non hai xeito algún de demostrar que tal manipulación se producira.

       Así, pois, é posible admitir a posibilidade da existencia dunha tradición británica anterior sobre as relacións entre Tristám, Iseu e o rei Marc, que mesmo puido servir de fonte tanto a Béroul como a Thomas para a elaboración dos seus romances, aínda que tales relacións non fosen exactamente as mesmas que coñecemos, unha vez pasadas pola peneira de "Wis e Ramin" e outros axentes externos.

      Nas últimas décadas os investigadores británicos efectuaron certos achados que nos poden axudar a profundizar na cuestión. Así, o profesor de Arqueoloxía da Universidade de Glasgow, Leslie Alkock, un dos máis importantes investigadores sobre o tema da historicidade do mito artúrico, insinúa a posibilidade de que Tristán poidese ter sido membro dunha familia real picta (3).

       Existiu realmente, entre os pictos, o nome de Drus. Os pictos son un pobo que, coma se sabe, ocuparon unha parte de Escocia durante as idades Antiga e Media. E existiu un Drust escocés no século IX. Ademais, segundo nos informa o indicado profesor, na literatura galesa, "Tristán sempre é coñecido coma Tristán ap Talorc, que é certamente picto". A maior aabondamento, no sudoeste de Escocia existen a "Trusty's Hill", e a "Mote of Mark", dúas elevacións  nas que recentes excavacións arqueolóxicas acaban de demostrar que se atopaban habitadas durante os posibles tempos nos que puideron vivir os personaxes que nos ocupan.

       Os texto que se conservan, sen embargo, sitúan os feitos que narran moito máis ao sur, concretamente na Cornualla, a península do sudoeste da Gran Bretaña. Percorrer Cornualla á procura de vestixios desta vella lenda, aporta sorpresas de moi dificil asimilación:

        No Golant, nas proximidades de Fowey, e no delicioso casal de Menabilly, existe unha vella pedra case cilíndrica. Esta pedra, de sete pes de altura, atópase ao pé mesmo da estrada. Na súa cara sur aínda se lé, con algunha dificultade, unha inscrición latina a en dúas columnas descendente. Para unha maior facilidade, unha lápida de bronce de recente colocación, facilita a comprensión de canto nela figura:

   "PEDRA DE TRISTÁN.- Esta pedra, erguida arredor do ano 550 despois de Cristo, tiña alzada sobre o seu lado norte unha T, antiga forma de cruz cristián. Sobre o lado sur foron inscritos no século VI os caracteres: "Drustanus Hic Iacit, Cunowori Filius".- A traducción desta leitura é: "Aquí xace Tristán, fillo de Cunomoro".- Cunomoro foi Marco Cunomoro, o da vida medieval de St. Sampson, o Rei Marc de Cornualla da "Historia  de Amor de Tristán e Iseu".- Esta placa foi aquí colocada pola Sociedade da Cornualla Antiga de Fowey.



        Despois da primeira impresión a reacción é a do máis grande excepticismo. Atopar así, sen máis, coa tumba dun dos Cabaleiros da Táboa Redonda, e inmortal protagonista dunha das historias de amor máis coñecidas de todos os tempos resulta, coma pouco, sospeitoso.

     


Porén, as maiores sorpresas xurden despois. Porque as letras cinceladas naquel burdo monolito pertencen á primeira metade do século VI, coma se lé na lápida de bronce que vimos de comentar, segundo as conclusións ás que chegaron os técnicos na materia. Ademais, o século VI é o tempo no que se puideron ter dado os feitos relacionado co rei Artur, e polo tanto, cos indicados Tristán e Marc, contemporáneos seus.

      Como xa anticipamos, Drustán, ou Drystán, correspóndese filolóxicamente co nome de Tristán. A este respeito é importante tamén a opinión de Geoffrey Asche, outro dos grandes investigadores sobre a cuestión artúrica, así coma polos seus traballos sobre a Síndone ou "Sábana Santa de Torino".
Segundo el (4), aínda sendo picto este nome, constáballe que fora levado por varios britanos precisamente do século VI. Sorprendente preferencia esta, pois, acerca dun nome que non era britano nin, posiblemente, tampouco celta.

       En canto ao Cunomoro que figura na inscrición, o mesmo Ashe indentifícao filolóxicamente co britano Cwnvawr, ou Cynvawr, que gobernou na Cornualla tamén no século VI. A aclaración final parece atoparse na "Vida de St. Paol Aurelai", escrita no ano 880 polo monxe bretón Wrmonoc, na que se ocupa  dun monarca que reinara na Cornualla chamado "Marcus", engadindo, "quem alio nomine Quonomorium vocant". É dicir, "que por outro nome chaman Cunomoro" (5).

       Coma se poderá advertir, esta cita é, ademais, anterior aos romances de Béroul e de Thomas, así como á novela persa de "Wis e Ramin". Por escéptico que se sexa, pois, non queda máis remedio que admitir que o monumento en cuestión, darredor do ano 550,  sinala a tumba dun Tristán, fillo dun tal Cunomoro, chamado tamén Marc ou Marco, denominacións que coinciden sospeitosamente cos que aparecen no celebrado romance. Existe, sen embargo, a importante diferencia de que neste o parentesco é entre tío e sobriño, mentres que a inscripción fala de pai e de fillo.

        Posiblemente a maior proba de credibilidade do monumento se atope nesta diferencia, pois a vella pedra non foi manipulada, coma sabemos que sí o foi a lenda, e na realidade Tristán puido ser fillo de Marc, sendo trocado posteriormente este feito polos narradores, por cortés decoro. Neste hipotético caso, Iseu tería sido unha segunda, ou quizais unha terceira, esposa do monarca, sobre o que hai o coñecemento documental non só de que contaba con 41 anos no intre de se casar con ela, senón tamén de que pasou aínda polo altar varias veces máis, antes de cair en combate con Clotario I (511-561), rei dos francos, non lonxe de París, no mes de decembro do ano 560.

       Mais Cornualla ofrécenos outras novas sorprendentes.

        Educado en Gales e ordeado sacerdote e bispo neste país, St. Sampsom chegou a el arredor do ano 521, fundando pequenos establecementos monásticos na costa norte, no seu centro, e na ribeira sur. Posteriormente continuaría a súa actividade apostólica na Bretaña onde chegaría a arcebispo. Coma testemuña desta actividade consérvanse aínda na Cornualla dúas igrexas baixo a súa advocación. Unha en Southill, nas terras do interior, e a outra en St. Sampson-in-Golant, catro ou cinco quilómeros ao norte da pedra de Tristán que vimos de estudar. Ademais disto, unha das ilhas Scilly (Mapa 6), leva tamén o seu nome.

       Na "Vida de St. Sampsom" infórmasenos que, durante a súa etapa fundacional, o santo axudara a un rei chamado "Conmorus" contra o principe britano Judal.

        Está científicamente demostrado que as vidas dos santos britanos e bretóns, así como as de todos cantos se coñecen, recollen, ademais de datos reais, moitos outros de non excesiva fiabilidade, sen que moitas veces poidamos saber cales son uns e cales os outros. Sen embargo, a respeito da "Vida de St. Sampsom", existe  unha certa garantía sobre unha parte do seu contido, xa que foi escrita arredor do ano 600, pouco despois da súa morte, por un vello monxe, primo seu, chamado Enoch, longo tempo residente nun mosteiro por aquel fundado no Golant; precisamente o territorio onde se atopan a Pedra de Tristán e a mencionada igrexiña de St. Sampsom-in-Golant.

       Segundo sabemos polos romances, o rei Marc alternaba a súa residencia entre Tintagel  e Lancien.  Tintagel (Fig. 5), atópase na costa noroeste da Cornualla. En canto a Lancien, que está no mesmo Golant, a escasos quilómetros  ao norte da Pedra de Tristán, existe aínda hoxe un lugar denominado Lantyan, que aparece mencionado coma Lantien no Domesday Book, escrito no ano 1086. Lantyan non é máis que unha cativa granxa, posiblemente relacionada coa inmensa "Cerca do Xigante", que se estende uns quilómetros máis ao leste. Mais onda  este Lantyan atópase a fortaleza preshistórica de Castle Dore, que as últimas escavacións demostraon que foi reocupada e habitada no século VI.

       Cornualla ofrécenos así mesmo curiosas circunstancias toponímicas. Así, o actual vao do río Tresillian, ao sur de Truro, chamado Malpas, podería estar relacionado co "Le Mal pas" do poema, e "La Blanche Lande" ser unha simple traducción do actual topónimo córnico de Tir  Gwyn, de semellante significado, arrodeado de brancos seixos. Non esquezamos que, despois do ano 1066, o idioma oficial de Inglaterra foi o "francés" que falaban os conquistadores normandos.

       Outra curiosa circunstancia, aparecida nunha escritura de terras do ano 967, menciona un lugar denominado Hryt Eselt, ou sexa, "O Vao de Iseu" (6).

       Estamos a analizar documentos anteriores ao temo no que Béroul elaborou o seu romance. E neste é obvio que refire coma Tristán se batera con Morhol nunha "Illa de St. Sampsom", que realmente existe aínda, e que descrebe tamén coma Iseu cabalgara por unha estrada enlousada ata o "Mosteiro de St. Sampsom", para facer entrega dun manto bordado en ouro, manto que os monxes convertirían nunha casula para utilizar nada máis que unha vez ao ano, casula que existía tamén aínda nos tempos do propio Béroul, coma el mesmo confesa ter visto. Tal mosteiro puido estar no lugar ocupado pola igrexiña de St. Sampsom-in-Golant, moi perto da residencia real de Lancien.

      Canto acabamos de referir son datos e informes sobre os que pode existir o beneficio da dúbida. Pódese pensar en estranas coincidencias xeográficas, filosóficas ou documentais. Podemos pensar tamén na posibilidade de manipulacións posteriores nas vellas narracións orais célticas. Pódese pensar que o Drustano e o Cunomoro mencionados da inscripción da Pedra de Tristán, non son os mesmos dos que fala a lenda. Mais isto non evitaría as dúbidas. Dúbidas, tanto a favor coma dúbidas en contra.

      O manterial que vimos de analisar parece levarnos a admitir que Béroul, tal coma sospeitou a maioría dos mediavelistas, debeu de beber en escuras e fragmentarias informacións anteriores. Mais, pensémolo ben, non tan escuras nin fragmentaria para el, no seu tempo, coma para nòs, agora. Tristán, Iseu e Marc, pois, existíron realmente, ou foron inventados moito antes do século VI. Fica aberta a posibilidade de determinar se o teatro orixinacio dos seus actos foi Cornualla, coma parece, para pasar dela a Gales e Escocia, ou, pola contra, foi Escocia onde aconteceu ou foi creado o mito, para pasar logo ás terras do sur, e dalí ao continente, onde remataría por ser adubado con materiais de diversa procedencia.

      En todo caso, temos que concluir que nos parecen acertadas as palabras do xa mencionado Leslie Alcock: "O caso de Tristán e Marc, polo tanto, revela unha entrambilicada mistura de romance, lenda e historia" (7).

  NOTAS

(1):  Iseu das Brancas Mans. Agália, núm. 1, páginas 72-74.

(2)   Arturo Rey, páxina 15.   

(3)  Arthur's Britain, páxs. 161-163.

(4)  Arthurian Britain, pax. 107.

(5)  Arthurian sites in the West, páx. 31.

(6)  Op. cit. na nota anterior, páx. 32.

(7)  Arthur's Britain, páx. 161.

PRINCIPAL BIBLIOGRAFÍA UTILIZADA

ANTOLOGIA DA POESÍA TROVADORESCA GALEGO-PORTUGUESA.- Alexandre Pinheiro Torres. Porto, 1977

ARTHURIAN BRITAIN.-Geoffrey Ashe. Wellingboroug, 1983.

ARTHURIAN SITES IN THE WEST.- C. A.- Raley Radford, and Michael J. Swanton. Univertity of Exeter, 1979

ARTHUR'S BRITAIN.- Leslie Alcock. Aylesbury, 1983.

ARTURO REY.- Felipe Mellizo. Vitória, 1976.

DON TRISTÁN DE LEONÍS.- Edicción Ignacio B. Anzoategui. Buenos Aires, 1948.

GALICIA ETERNA.- Varios Autores. VI volumes.

GUIDE DE LA BRETAGNE MISTERIEUSE: Finistère..- Tchou, éditeur. Paris, 1974,

HISTORIA DE GALICIA.- Cupsa Editorial-Ed. Planeta. Varios autores. II volumes. Barcelona, 1980.

HISTORIA DE LA LITERATURA UNIVERSAL.- Martín de Riquer e José Mª Valverde. IV volumes. Vitória, 1975-77.

THE HISTORY OF THE KINGS OF BRITAIN.- Geoffrey of Monmout. Harmondswort, 1984.

KING ARTHUR COUNTRY IN CORWALL.- Brenda Duxbury, Michael Williams and Colin Wilson. Callington, 1979.

THE KING ARTHUR ILLUSTRATED GUIDE.- R. J. Hutchings. Helston, 1983.

LEGENDES DE LA MER.- Pierre Jakez Helias. Chateaulin, 1983.

A LÍRICA GALEGO PORTUGUESA.- Elsa Gonçalves e Mª Ana Ramos. Lisboa, 1983.

LE MORTE D'ARTHUR.-Sir Thomas Malory. London. Melbourne and Toronto, 1978. II vols.

PROSA GALEGA III.-Cátedra de Lingüístia e Literatura Galega. Universidade de Santiago. Vigo, 1980.

THE QUEST OF ARTHUR'S BRITAIN.- Geoffrey Asche e outros. Aylesbury, 1982.

TINTAGEL CASTLE AND CELTIC MONASTERY.- Ronald Youlton. Tintagel, 1982.

TRISTÁN E ISEO.- Alicia Yllera. Madrid, 1984.

       Xullo-Agosto de 1985.  

(Publicado en 1986, no número 5 da revista Agália).

(Outros traballos relacionados con este:)
      -O Rei Artur. Mito e Realidade: Consellería de Cultura e Xuventude. (2005).

      -Xeografía do Mito de Tristán e Iseu: Parlamento de Galicia. USC. (2000).

      - Xubileo Joyciano: (1985).