ULYSSES EN GALICIA
ULYSSES EN GALICIA: 2014.
Fálame,
Musa, daquel varón de multiforme enxeño que, despois de destruir a
sagrada fortaleza de Troia, andou en longo extravío, contemplou cidades,
coñeceu
os costumes das xentes, e padeceu innúmeras penalidades na súa navegación polo
ponto a tratar de salvar a vida e conseguir o retorno dos seus
compañeiros á
patria.
Odisea, I, 1-6.
Segundo James Augustine Aloysius
Joyce –James Joyce- (1882-1941), o 16 de xuño do ano 1904, o xudeu irlandés
Lepold Bloom, ademais doutras singulares vivencias, conseguíu rememorar, nunha
sóa xornada a extraordinaria peregrinaxe protagonizada por Ulises, o rei
de Ítaca, despois da tomada de Troia. Do éxito da novela na que Joyce deu a
coñecer esa agora xa lendaria data, xurdeu despois o Bloomsday, ou “Día
de Bloom”. Por outra banda, compre que indiquemos tamén que a obra que acabamos
de mencionar convertérase axiña na máis celebrada de cantas o autor dublinés escribíu.
Publicadas
algunhas das súas partes, en principio nunha
revista americana, Ulysses saería completa en París, en 1922, logo dun
longo período de xestación na cidade de
Trieste, ás beiras do Adriático, entre os anos 1913 e 1920.
Pouco despois, e isto é xa o que realmente aquí nos importa,
en 1926, Ramón Otero Pedrayo (1888-1976), dando amostras da súa grande
sagacidade, deuna a coñecer tamén en Galicia, aínda que de xeito nada
más que parcial, ao publicar algúns dos seus capítulos na revista Nós. Habería
de ser Vicente Risco (1884-1963), cofundador con el da mesma, quen nos
brindou, no seu número 67, do ano 1929, un admirable ensaio, Dédalus en
Compostela, no que ofrecía a máis sorprendente das elucubracións
histórico-literarias que daquela cavía imaxinar. Porque Dédalus, Stephen
Dédalus, digámolo xa, era nada menos que o personaxe que na obra de Joyce
encarnaba a Telémaco, o fillo de Ulises, e, ao mesmo tempo, tamén ao propio Joyce,
mentres que o Leopoldo Bloom, ao que antes nos referimos, correspóndese co
astuto e errático protagonista da Odisea.
Así, pois,
temos que admitir que fora unha auténtica sorte que aquela fría mañá da
Ascensión do ano 1926, tivera Risco a incríble fortuna de se atopar con Stephen
Dedalus, o protagonista do “Ulysses”. Atopárao, coa lapela do seu sobretodo
erguida, na libraría próxima ao pórtico de Salomé, en Compostela, aínda que ún,
por máis que matine a cerca disto, nunca chegará a comprender coma poden
acontecer cousas coma esta.
-Veño aquí a
gozarme do suicidio da miña raza- afirmara naquela memorable ocasión o nunca
satisfeito Dedalus- Neste lugar todo camiña cara ao non ser, pola vontade e
pola industria destes meus irmáns de aquí. Non o fan por sobervia senón
por inconsciencia. Van movidos pola inducción da gran máquina oficial en cuxo
campo magnético viven, aínda que non estean directamente conectados con ela,
ou, simplemente, por mimetismo, como as monas.
A visión que sobre Galicia
amosaba o noso irmán de raza deixoume profundamente abraiado. Tamén
impresionara a Risco a longa conversa que sostivera con el durante o seu paseo
polas empedradas rúas de Compostela. De tal xeito fora isto así que, ao
rematala, vírase na ineludible necesidade de mercar nunha tenda da Rúa Nova o
“Retrato dun artista adolescente”, que leu de cabo a rabo, disposto a afondar o
máis axeitadamente posible no coñecemento de Joyce.
Quizais non debería facer falta que
dixera xa que, despois de penetrar nese mundo, a través de Risco, tampouco
puiden evitar ler o “Ulysses”. Máis admito que así aconteceu
e que foi entón cando o lín por primeira vez.
Tamén quizais deba de dicir
que houbo un tempo histórico no que determinadas faltas non podían seren reparadas
senón despois dunha peregrinaxe á nosa Compostela. Coma consecuencia deducín
que o pecado de descoñecer a un autor coma Joyce, cuxas innovacións e
técnicas narrativas influíron en tantos outros, entre eles tamén en moitos escritores
galegos, necesitaba así mesmo unha reparación
dunha especial medida. E non atopei outra que a
de visitar os lugares por aquel frecuentados e descritos.
E paso a dicirvos xa que Átha Cliath, Dublin, amosóuseme coma unha
cidade especialmente atípica. Logo de percorrer a illa para coñecer os seus
pobos e as súas vilas, convivindo ao mesmo tempo coas suas xentes, non me
quedou otro remedio que chegar a esta conclusión. E ata parece normal que así
fora. Porque, fondada polos vikingos, e
convertida despois en dominio británico, Dublin semella terse convertido en irlandesa nada máis que por
ósmose. Nela vive agora máis da cuarta parte da poboación do país, e nela
atópase a metade da industria coa que Irlanda conta.
Coas limitacións que poida impor o
coñecemento obtido nunha visita de poucos días, coma foi a miña, coido poder
afirmar, sen embargo, que o Dublin actual ofrece algunhas diferencias respecto
ao que Joyce coñeceu. Nel hai, na actualidade, moitísimos menos ingleses, e
bastante máis irlandeses, dos que había no seu tempo. E existen novos e
extensos barrios periféricos. Algunhas das súas rúas mudaron tamén de nome.
Tampouco hai agora toques de queda, nin fusilamentos, ou tanquetas e soldados
británicos a patrullar polas calzadas. No centro neurálxico da cidade, fronte
ao Edificio de Correos, xa non se ergue, coma noutrora, a estatua de Nelson,
que tanto fería os sentimentos irlandeses. E no interior do mesmo, pode
admirarse hoxe outra moito máis axeitada, a do
ancestral heroi patrio, Cuchulainn.
Mais hai tamén cousas que
permanecen. Aínda camiña o Liffey, mainamente, baixo as súas pontes, dividindo
a vila en dúas partes. Sigue a haber, asimesmo, coches de cabalos nas rúas,
reparados e voltos a pór en servicio. O edificio de Correos, o lugar onde no
ano 1916 fora proclamada a República de Irlanda, restaurado despois dos
terribles combates que nel tiveran lugar daquela, continúa a ser o centro da vida
dublinesa. E aínda seguen a sentir os irlandeses unha devoción case que
sacrílega polo alcohol.
Nos máis de mil “pubs” cos que agora
conta Dublin, nos que xa poden entrar as mulleres, ou nas expontáneas xuntanzas
que orgaizan nos seus domicilios os habitantes da cidade, prodúcese toda unha
ilimitada riqueza de comunicacións. Existen tertulias, xuntanzas literarias, ou
lugares nos que se cantan tradicionais baladas. En sitios coma estes, a
multiplicidade de caracteres do pobo irlandés, forzosamente ten que facer
xurdir personaxes e tipos que non deben desmerecer en demasía a
aqueles outros que Joyce coñecera e describira.
Pois ben, dende o 16 de xuño de
1954, data na que se cumpleu o cincuenta aniversario da xornada que, de xeito
tan eufemísticamente peculiar, recolle o Ulysses, vense orgaizando en
Dublin o xa mencionado “Bloomsday”, ocasión na que os que nel participan
conmemoran comendo e ceando os mesmos manxares que daquela os personaxes da
novela, ao tempo que efectúan actos semellantes aos nela descritos, con
encontros en Dublin e os seus arredores, así coma actos literarios e visitas
que seguen o itinerario alí indicado, nas que, inevitablemente, se inclue a
circular Martello Tower, situada en Sandycove, nun altiño á beira do
mar, a construcción na que comeza o relato, e onde, en 1904, vivira o propio
James Joyce, hoxe convertida en museo seu.
Tamén nos tomamos a liberdade de
referir agora que, hai algo máis de trinta anos, e ignorando entón a existencia
dese “Bloomsday”, nós, co Ulysses na man, tivemos a ocorrencia, e
o inigualable placer, de revivir, pola nosa conta, o espectacular percorrido
que nel se narra, emocionante experiencia que, despois, e baixo o título de Xubileo
Joyciano, demos a coñecer nas páxinas dunha revista que daquela se
publicaba en Ourense.
Naquel comentario advertíramos tamén
que, fóra de Dublin, os cambios resultaban menos evidentes, aínda que, cara ao
sudeste, na ribeira meridional da bahía, podíase admirar Sandymount, o lugar
onde comeza o longo areal polo que Joyce paseara a súa ínqueda amargura, tal
como nos relata no capítulo terceiro da obra. No intre da nosa visita, o mar
atopábase no seu devalo. Había varias persoas a facer deporte polo medio dos
bancos de area e das augas isoladas, mentres que un can peludo remexía arredor
dos mesmos. Mais as palabras de Joyce semellaban flotar aínda no aire, traídas
e levadas pola brisa do mar: “Húmido magma cruxinte”, “cunchas de
navallas, pelouros, madeira cribada”; “unha botella de cervexa encaixada
ata a cintura”, “rotos aros dun tonel”, “unha corda de secar a
roupa”, “buscadores de berberechos”… “Baixo a marea inzada, algas
retortas”, “auga susurrante, abaneando e volvendo no alto esquivas
frondas de prata”. “Area, linguaxe que a marea e o vento sedimentaron
alí”…
Fiquei asombrado. Nada parecía ter
mudado nos máis de setenta anos que transcurriran dende que tales palabras foran
escritas.
Algúns quilómetros máis ao leste, no
cativo promontorio do extremo da bahía, en Sandycove, demos
xa coa “Martelo Tower”, unha pequena construcción circular, de
pedra, de a penas oito metros de altura, e outro tanto de diámetro. Fora edificada
no ano 1804 por Billy Pitt, o mesmo que outras moitas, exactamente
iguais, que cobren as costas irlandesas, prevendo un ataque de Napoleón que,
afortunadamente, nunca chegaría a se producir.
Naquela construcción viviran en
1904, James Joyce e Oliver St. John Gogarty. E nela aparecen tamén, nas
primeiras páxinas do “Ulysses”, Stephen Dedalus e o seu compañeiro Buck
Mulligan, aos que lles gustaba tomar leite de Sandycove.
Mais faltaba algo. O contacto do Ulysses
co noso Fisterra non ficaba consumado con estas referencias, posto que aínda
non era posible lelo, completo, na nosa fala. Afortunadamente, dende o mes de
decembro (2013) pasado xa non é así, porque, liberada a obra dos dereitos de
autor, e logo de máis de oito anos de traballo, un equipo de traductores
composto por Eva Almazán, María Alonso Seisdedos, Xavier Queipo e Antón Valle,
dirixidos por Carlos Lema, coroou para a Editorial Galaxia a versión do extenso
libro de Joyce.
Un dato a favor da tan cobizada irmandade
universal das culturas é o de que a súa publicación entre nós foi propicidada
por unha subvención da Ireland Literature Exchange de Dublin.
¡Cead mile
failte, Ulysses!: “¡Cen mil benvidas, Ulises!”.
(Publicado no número 186 da revista “Encrucillada”,
febreiro do 2014).
--Outros traballos remacionados con este:
-Xubileo Joyciano (1985).
-Cen anos do Ulysses.
--Outros traballos remacionados con este:
-Xubileo Joyciano (1985).
-Cen anos do Ulysses.
Comentarios
Publicar un comentario